فاطمه شیبک/ کارشناس ارشد روان شناسی- نوجوانی دوران بلوغ و انتقال از عوالم کودکی به عوالم بزرگسالی است که همراه با عصیان در برابر امر و نهی های والدین و آگاهی نوجوان نسبت به خودش، جامعه و شرایط و اوضاعش است. در این میان والدین با شناخت درست ویژگی های این مرحله، می توانند فضای روابط خود با نوجوان شان را آرام سازند.نوجوانان می خواهند از طریق به کرسی نشاندن نظرات خودشان، استقلال عمل و تمایز یافتگی را به دور از چتر سنگین کنترل های والدین تجربه کنند. آنها در مقابل هرگونه مداخله دیگران “نه” می گویند و بر آن اصرار می ورزند چرا که اثبات شخصیت و ارزنده سازی خود و تفکراتشان را به این استقامت منوط می دانند. اگر فرآیند منفی بافی و آرزوهای بزرگ دوره نوجوانی، با شکیبایی همراه با احترام و محبت از سوی والدین درک و طی شود آنگاه شاهد سازگاری نوجوان خواهیم بود.نوجوانان برای دستیابی به خواسته های خود، دست به یک سری بازی می زنند. در واقع آنها یاد می گیرند که با کدام بازی ها می توانند اطرافیان شان، خصوصا والدین را کنترل کنند و به آن چه می خواهند دست یابند. در اینجا به چند تا از این بازی ها اشاره خواهیم کرد و سپس به طور کلی به شیوه های سالم برخورد با نوجوانان می پردازیم و در انتها نیز درباره انتظارات یک نوجوان از والدینش می گوییم:
این شیوه نه تنها در میان نوجوانان بلکه در میان بزرگسالان نیز بسیار شیوع دارد و فرد از طریق این شیوه به هر حربه ای دست می زند تا به خواسته اش برسد. والدین نباید هم بازی نوجوان شوند، بلکه باید در برابر ایجاد احساس گناه، مرعوب شدن و … مقاوم باشند؛ بهترین راهکار آموزش الگوی صحیح به نوجوان، بیان مستقیم و دقیق خواسته ها و بحث و تبادل نظر درباره خواسته مورد نظر و درنهایت رسیدن به توافق، با اوست.
معمولا نوجوانان تمایل دارند که دو پهلو رفتار کنند و از پاسخ دهی روشن به سوالات والدین شان پرهیز کنند. مثلا: والدین می پرسند:” کجا می روی؟” و نوجوان می گوید:” همین دور و برا”. والدین در این مواقع باید علاوه بر بیان سوالات دقیق تر که او را قادر به پاسخگویی می کند به وی یادآور شوند که ” اگر در آینده به خاطر رفتار امروزت دچار مشکل شدی، باید مسئولیت کامل پیامدهای تصمیم ها و رفتارهایت را بپذیری”. والدین باید از کنترل های آزار دهنده و تفتیش های مخفیانه که فقط باعث جری تر شدن نوجوان می شود، پرهیز کنند. اگر والدین با نوجوان شان دوست باشند و صرفا نقش ناصح نداشته باشند می توانند بیشتر به وی نزدیک شوند. والدین باید از دریچه نگاه نوجوان به مسائل بنگرند وگرنه نمی توانند وی را درک کنند.
از مهم ترین دلایل بروز این گونه رفتارها در نوجوانان، احساس حقارت و کاهش عزت نفس است. نوجوان که خود را در موقعیتی شکست خورده می داند از توانایی ها و دستیابی به موفقیت دلسرد می شود. که این امر می تواند ناشی از سرزنش های مداوم والدین و اطرافیان، مورد مقایسه قرار گرفتن های دنباله دار، اجبارها و یک سری ناتوانی ها در امور مربوط به مدرسه و خانه و … باشد. توصیه می شود که:
الف) تشویق را جایگزین انتقاد و تنبیه کنید. مثلا بگویید” مطمئنم که دفعه دیگه تمام تلاشت را خواهی کرد تا موفق شوی”.
ب)اعتماد به نفس نوجوان تان را تقویت کنید. مثلا بگویید:” این تجربه ها باعث میشه که در آینده بهتر عمل کنی”.
ج) به او بگویید که باورش دارید. مثلا:” ما مطمئنیم که تو می تونی راه درست رو انتخاب کنی”.
روان شناسان بر این باورند که کودکان در حال، نوجوانان و جوانان در آینده و پیران در گذشته زندگی می کنند. والدینی که نتوانند خود را با مقتضیات زمان حال تطبیق دهند و مدام بگویند ما این طور رفتار می کردیم و ما چگونه بودیم و این ها چگونه اند! و … ؛ نخواهند توانست با نوجوانان خود رابطه صمیمانه برقرار کنند و در نتیجه این نوجوانان به سوی هم سن و سال هایشان گرایش پیدا می کنند و باز تفکرات و رفتارهایی را یاد می گیرند که شکاف بین والدین و آنها را بیشتر از پیش می کند و تعارض و تضاد روز به روز افزایش می یابد. والدین نباید انتظار داشته باشند که نوجوانان شان کپی بی نقص آنها باشند بنابراین بهتر است به جای تلاش برای تغییر مسیر نوجوان تان، شرایط امروز نوجوانان را بشناسید و وی را به سمت و سویی که انحراف نداشته باشد راهنمایی و هدایت کنید. این گونه می توانید جاذبه خانواده را از جاذبه گروه همسالان بیشتر کنید.
والدین باید در تنبیه و تشویق، به اصل تعادل دقت داشته باشند، نه آنقدر زود و زیاد وی را آزاد بگذارند که از وی موجودی متوقع بسازند که بعدها قادر به برآوردن خواسته هایش نباشند و نه آنکه وی را تحت فشار بگذارند که شخصیتش خرد شود؛ چرا که هر دو شیوه در نهایت به پرخاشگری نوجوان منجر می شود. برای جلوگیری از بروز این وقایع، والدین باید ویژگی های مثبت نوجوان خود را تقویت کنند و راه را برای ورود وی به وادی های همسو با استعدادهایش هموار کنند و این گونه شخصیت وی را رشد دهند.
* از شما انتظار دارم که مرا با منطق و صمیمانه با وظایف خودم آشنا کنید. در صورتی که وظایفم را به نحو شایسته ای انجام دادم مرا تشویق کنید و گاهی در حضور دیگران مرا تشویق کنید.
* از شما انتظار دارم که در صورت سهل انگاری و بازیگوشی من در انجام امور مدرسه ام قبل از اینکه مرا تنبیه و سرزنش کنید علت را از من جویا شوید و به من کمک کنید تا مشکلم را برطرف کنم.
* از شما انتظار دارم که تنبیه ها و محرومیت هایی که برای من قائل می شوید باعث شود تا پی به اشتباهم ببرم و باعث پدیدآمدن رفتار مطلوب در من شود و حتما دقت داشته باشید که با این تنبیه ها شخصیت مرا در حضور بقیه خرد نکنید.
* از شما انتظار دارم که به فکر و اندیشه من احترام بگذارید و در صدد تصحیح آن برآیید نه اینکه مرا چون ظرف خالی در نظر بگیرید که با انبوهی از نصیحت های آمیخته به توهین و تهدید باید پر شود.
* از شما انتظار دارم که از توهین و تنبیه بدنی جدا پرهیز کنید زیرا یک کلمه اهانت آمیز سال ها در ذهنم باقی می ماند و باعث می شود که بغض و کینه شما را به دل بگیرم هرچند ممکن است شما به زودی آن را از یاد ببرید.
