استاد شهید، مرتضی مطهری یکی از شخصیت‌های برجسته و کم نظیر در تاریخ اسلام و یکی از دانشمندان اسلام‌شناس و محققان توانا به شمار می‌رود که با تلاش و مجاهدت فراوان توانست در تمامی رشته‌های معارف اسلامی، صاحب نظری ژرف اندیش و محققی دقیق و در پاره‌ای حوزه‌ها همچون فلسفه، فقه و اصول در قله اجتهاد قرار گیرد.
او با افکار و اندیشه‌های ناب و اصیل خود، آثار و نتایج بزرگی را در زمینه‌های گوناگون علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در میان حوزویان و دانشگاهیان بر جای گذاشته است. ۱۲ اردیبهشت نیز روزی است برای یادبود این استاد شهید که امام خمینی (ره) درباره ایشان فرموده‌اند: «همه آثارش قابل استفاده است.» این استاد بزرگ و عالیقدر زمان، در بهمن ماه سال ۱۲۹۸ هجری شمسی در قریه فریمان از توابع مشهد متولد شد؛ در خانواده‌ای که پدرش شیخ حسین مطهری، مردی با اخلاق و با تقوا بود.
دوران نوجوانی معلم شهید
مرتضی مطهری در همان سنین کودکی، عشق و علاقه‌اش به درس و کسب علم بروز پیدا می‌کند. او آنقدر به علم و دانش علاقه داشته که یک شب به خیال اینکه روز است از خواب بیدار می‌شود و به در مکتبخانه می‌رود، اما وقتی می‌بیند در مکتبخانه بسته است پشت همان در به خواب می‌رود. زمانی که به سن ۱۲ سالگی می‌رسد میل و علاقه‌اش به دین اسلام او را به حوزه می‌کشاند؛ آن هم در زمانی که رضاشاه عرصه فعالیت را بر روحانیان بسته بود. تمام خانواده مرتضی غیر از پدر و دایی‌اش مخالف ورود او به حوزه بودند و می‌خواستند وارد کار اداری شود که درآمد خوب در همین شغل‌های اداری می‌چرخید. با این حال با تشویق همین دو تن راه خود را انتخاب می‌کند و وارد حوزه می‌شود. در سال ۱۳۱۱ به حوزه علمیه مشهد می‌رود و تحصیل مقدمات علوم دینی را شروع می‌کند. در همان آغاز اندیشه‌های مربوط به خدا‌شناسی سخت او را به خود مشغول می‌کند؛ به طوری که هدف او از خواندن مقدمات عربی فقهی اصولی و منطقی تنها این بود که بتواند آراء فیلسوفان بزرگ را درک کند.
دوران ازدواج و ورود به تهران
۴ سال از تحصیل در مشهد می‌گذرد و بار سفر به سمت قم جمع می‌کند و به مدت ۱۵ سال در محضر بزرگانی همچون آیت الله بروجردی، آیت الله امام خمینی، عالم ربانی حاج میرزا علی آقا شیرازی و علامه طباطبایی استفاده و علم اندوزی می‌کند. سال ۱۳۳۱ که می‌شود، استاد مطهری با عالیه روحانی، دختر یکی از روحانیون مشهد ازدواج می‌کند که حاصل این ازدواج چهار دختر و سه پسر است. در همان سالی که ازدواج می‌کند به تهران می‌آید و وارد مرحله جدیدی از زندگی‌اش می‌شود که همان آغاز فعالیت‌های علمی و تدریس‌اش است. استاد شهید در مدرسه سپهسالار به تدریس پرداخت و در سال ۱۳۳۲ کتاب «اصول فلسفه» جلد اول را شرح و پاورقی زد. شهید در سال ۱۳۳۴ فعالیت علمی خود را در دانشکده الهیات و معارف اسلامی به مدت ۲۲ سال ادامه می‌دهد. در سال ۱۳۳۴ اولین جلسه تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان توسط استاد مطهری تشکیل می‌شود. در سال ۱۳۵۵ به دنبال درگیری با یک استاد کمونیست دانشکده الهیات که در سر کلاس‌های درس تبلیغات ضد دینی می‌کرد و استاد شهید بار‌ها به او تذکر داده و او را دعوت به مناظره به جای تبلیغ در سر کلاس کرده بود، رژیم که به دنبال فرصتی برای اخراج استاد از دانشگاه بود، بهانه ای یافت تا ایشان را زود‌تر از موعد مقرر بازنشسته کند. در سال‌های ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ که انجمن اسلامی پزشکان تشکیل می‌شود، استاد مطهری از سخنرانان اصلی این انجمن است و در طول سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۰ سخنران منحصر به فرد این انجمن است که بحث‌های مهمی از ایشان به یادگار مانده است. ایشان در دانشکده الهیات خدمات فراوانی انجام داد و بیشتر در دوره لیسانس تدریس می‌کرد؛ هرچند صلاحیت بیشتر هم داشت. تعداد ۲۲ رساله و ۲۰ رساله فوق لیسانس به راهنمایی و همکاری استاد تدوین شد، از افراد مشهوری که رساله دکترای خود را تحت نظر استاد شهید نوشتند، می‌توان از شهید بهشتی و شهید باهنر نام برد.
داستان راستان
سال ۱۳۳۹ کتاب «داستان راستان» را می‌نویسد و سال ۱۳۴۴ از سوی کمیسیون ملی یونسکو در ایران برنده جایزه یونسکو می‌شود. در این سال‌ها استاد با انجمن اسلامی مهندسین، انجمن اسلامی پزشکان و انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران ارتباط پیدا می‌کند و برای آن‌ها جلسات درس و سخنرانی تشکیل می‌دهد؛ در همین دوران با آیت الله طالقانی و مهندس بازرگان نیز وارد همکاری می‌شود.
بنیانگذار حسینه ارشاد
سال ۱۳۴۶ بود که استاد مطهری با کمک و همکاری محمد همایون و حجت الاسلام شاهچراغی و ناصر میانجی پایه ساخت حسینیه ارشاد را گذاشتند. هدف شهید، کار عمیق فرهنگی و آشناسازی نسل جوان با اسلام راستین بود ولی در اثر شیطنت‌های ناصر میناچی، استاد مجبور به استعفا می شود. سرانجام سال ۱۳۵۰ از سوی رژیم شاه این حسینیه تعطیل شد و استاد ادامه فعالیت خود را در مسجد جاوید ادامه داد. ماجرا از این قرار بود که استاد در سال ۱۳۴۹ سخنرانی تحت عنوان احیای تفکر اسلامی در حسینیه ارشاد انجام داد که به دستگیری او منجر شد. پس از تعطیلی حسینه ارشاد، پایگاه استاد به مسجد جاوید منتقل شد و اداره این مسجد که دارای یک تالار تبلیغ نیز بود و هست، به عهده استاد بود. اما بعد از مدتی مسجد جاوید نیز تعطیل شد و استاد در حدود سال ۱۳۵۳ تا پیروزی انقلاب اسلامی ممنوع المنبر بود. استاد حمایت زیادی از مردم مظلوم فلسطین و مبارزه با صهیونیسم در ایران کرد به همین منظور در سال ۴۸ سخنرانی تندی علیه اسراییل کرد که منجر به دستگیری او شد و در همین راستا استاد مطهری و مرحوم علامه طباطبایی و سید ابوالفضل زنجانی حسابی را جهت جمع آوری اعانه برای مردم فلسطین باز کردند.
سخنرانی و تالیف کتاب؛ مهم‌ترین خدمات استاد
اما مهم‌ترین خدمات استاد مطهری در طول حیات پر برکتش ارائه ایدئولوژی اصیل اسلامی از طریق درس و سخنرانی و تالیف کتاب است. این امر خصوصا در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ به خاطر افزایش تبلیغات گروه‌های چپ و پدید آمدن گروه‌های مسلمان چپ زده و ظهور پدیده التقاط به اوج خود می‌رسد. گذشته از حضرت امام، استاد مطهری اولین شخصیتی است که به خطر سران سازمان موسوم به «مجاهدین خلق ایران» پی می‌برد و دیگران را از همکاری با این سازمان باز می‌دارد و حتی تغییر ایدئولوژی آن‌ها را پیش بینی می‌کند. در این سال‌ها استاد شهید به توصیه حضرت امام مبنی بر تدریس در حوزه علمی قم هفته‌ای دو روز به قم عزیمت می‌کرد و درس‌های مهمی در آن حوزه القا و همزمان در تهران نیز درس‌هایی در منزل و… تدریس کرد. همچنین در این سال‌ها استاد شهید با همکاری تنی چند از شخصیت‌های روحانی «جامعه روحانیت مبارز تهران» را بنیان می‌گذارد؛ بدان امید که روحانیت شهرستان‌ها نیز به تدریج چنین سازمانی پیدا کند.
نقش معلم شهید در پیروزی انقلاب
استاد مطهری در پیروزی انقلاب اسلامی نقش بسیار موثری داشت به خصوص در شکل گیری قیام ۱۵ خرداد. در ساعت یک بعد از نیمه شب روز چهارشنبه پانزده خرداد ۱۳۴۲ به دنبال یک سخنرانی مهیج علیه شخص شاه، به وسیله پلیس دستگیر شده و به زندان موقت شهربانی منتقل و به همراه تعدادی از روحانیون تهران زندانی می‌شود و پس از ۴۳ روز به دنبال مهاجرت علمای شهرستان‌ها به تهران و فشار مردم، به همراه سایر روحانیون از زندان آزاد شد. بعد از اتفاقات ۱۵ خرداد عده‌ای از نیروهای مخلص، «هیات‌های موتلفه اسلامی» را برای نهضت امام تشکیل دادند و آن‌ها از امام خواستند چند نفر نماینده برای راهنمایی علمی و فکری معرفی کنند که امام خمینی، مرتضی مطهری را معرفی کردند و کتاب «انسان و سرنوشت» محصول همین بحث‌ها بود. همچنین در سال ۱۳۴۵ مقاله‌ای در مجله زن روز ضد حقوق زن در اسلام منتشر شد که شهید مقالاتی در پاسخ به آن‌ها نوشت که بعد‌ها آن مقالات به صورت نظام حقوق زن در اسلام درآمد.
شهادت استاد
روز سه شنبه ۱۱ اردیبهشت سال ۱۳۵۸ در حالی که استاد مطهری به همراه عده‌ای از رجال سیاسی انقلابی از جلسه‌ای در منزل یدالله سحابی در تاریکی شب باز می‌گشتند، هدف گلوله یکی از افراد گروه فرقان قرار می‌گیرد. گلوله به ناحیه سر او اصابت می‌کند و بعد از رساندن به بیمارستان در آنجا جان به جان آفرین تسلیم می‌کند. قاتلان او سه نفر به نام‌های محمد علی بصیری، حمید نیکنام و وفا قاضی‌زاده بودند. پیکر او به دستور حضرت امام به قم منتقل و در حرم به خاک سپرده شد و آیت ا… العظمی گلپایگانی بر او نماز گذارد. برای یادبود این استاد گردانقدر در دهه ۱۳۶۰ شهرداری تهران بنای یادبودی را در نزدیکی محل ترور این استاد شهید در خیابان پارک امین الدوله در محله دروازه شمیران برپا کرد تا یادی باشد از این استاد عالی مقام. همچنین روز ۱۲ اردیبهشت که پیش از آن یه یاد ابوالحسن خانعلی روز معلم نامگذاری شده بود را پس از درگذشت شهید مطهری به نام او نامگذاری کردند.
آشنایی با شخصیت علمی و خدمات فرهنگی استاد شهید
شهید مطهری دارای شخصیت منحصر به فردی است که در کمتر کسی تمام این ویژگی‌ها یک جا جمع می‌شود. همین خصوصیات باعث شده است که او تبدیل به یک استاد و الگوی خارق العاده برای نسل‌های بعدی باشد. اولین خصوصیت این شهید بزرگوار استعداد ذاتی و فوق العاده‌اش بود. استعداد بی‌نظیری که در هرکس یافت نمی‌شود تا از طریق آن به این مقام، علم، آگاهی و معرفت برسد و البته داشتن استادهای بزرگ برای شکوفایی استعداد‌هایش نیز برگ برنده‌ای بود که در سال‌های علم اندوزی در کنار او قرار داشتند و به او برای هر چه شکوفا شدن استعداد‌هایش کمک کردند. خصیصه دیگر، جامعیت شهید مطهری بود. ممکن است عالمی اهل بیان و خطابه باشد، عالم دیگری قلم زیبا و شیوایی داشته باشد، عالم دیگری فیلسوف یا مفسر یا فقیه یا دانشمند اجتماعی باشد و مسائل اجتماعی را خوب درک کند، اما کمتر کسی را می‌توان یافت که در همه این رشته‌ها تبحر داشته باشد. مرحوم شهید بزرگوار مطهری در همه این رشته‌ها تبحر و جامعیت داشت. شهید مطهری در عین حال مفسر عظیمی هم بود. یکی از ویژگی‌های مهم دیگری که باید به آن اشاره کرد، عالم به زمان بودن و اخلاص او بود. شهیدمطهری فیلسوفی بسیار عالی مقام بود و به معنای واقعی، «فیلسوف» بود، نه فیلسوفی که فقط اهل اصطلاحات باشد؛ فیلسوفی که وقتی مبانی فلسفه را می‌گفت تحلیل می‌کرد و این تحلیل از عمق جانش مایه می‌گرفت نه اینکه اصطلاحات فلسفی را فقط در ذهن و مغزش جا داده باشد و بخواهد آن‌ها را بازگو کند. قلم شیوا، زیبا، رسا و روان این مرد، مشکل‌ترین مطالب را در ساده‌ترین عبارات بیان می‌کرد، به گونه‌ای که عامی‌ترین و همچنین عالم‌ترین انسان‌ها می‌توانستند به سهم خود از آن‌ها به نحو مطلوب بهره ببرند. امام بزرگوار (ره) که هم مرجع تقلید بودند و هم اهل فلسفه و عرفان، آثار شهید مطهری را بدون استثناء تایید کردند و نگفته‌اند که بعضی از آن‌ها خوب است و بعضی خوب نیست، بلکه بر همه آثار آن شهید والامقام مهر تایید زده‌اند. علاوه بر آنچه گفته شد از دیگر ویژگی‌های استاد مطهری می‌توان به آزاداندیشی، پرهیز از تعصب، توجه به حوزه و دانشگاه و نداشتن غرور ملی اشاره کرد. تعداد آثار استاد مطهری در زمان شهادت ۲۹ مجلد بوده است که از زمان شهادت ایشان تا کنون بیش از ۶۰ مجلد اثر جدید شامل سخنرانی‌ها، درس‌ها، تفاسیر قرآن و یادداشت‌های آن شهید منتشر شده است که آثار ایشان را به قریب ۱۰۰ مجلد رسانده است.
گزارش از آزاده باقری
منبع : خبرنامه دانشجویان ایران
