نودیها:دید و بازدیدها یک سنت خوب دیرینه در زندگی مردمان کشورمان بوده است. دیدارهای رو در روی خویشاوندان و آشنایان و احساس دلپذیر احوالپرسی ها برای طرفین نیز باعث تجدید پیوندهای عاطفی می شود. در طول سال شاید برای برخی افراد به هر دلیل امکان دیدار و حضور در کنار خویشاوندان نیست اما عید نوروز باعث تازه شدن دید و بازدیدهای خانوادگی می شود چرا که در تعطیلات سال که از جهت موقعیت کار و مشغلات دیگر فکر انسان آزاد است فرصت مناسبی برای ادای وظیفه صله رحم است.
مفهوم رحم
رحم در لغت به عضو خاصى از بدن زن که محل استقرار فرزند و کانون نشو و نماى طبیعى او است اطلاق مى گردد. اقربا و خویشان نیز به اعتبار انتساب به یک رحم واحد ارحام خوانده مى شوند.(۱)
از نظر صرفى رحم بر وزن فعل، مفرد و جمع آن رحماء و ارحام، اسم فاعل آن راحم، اسم مفعول آن مرحوم، صیغه مبالغه آن رحیم ، همه از مشتقات واژه رحمت و مرحمت مى باشند. بسیارى از اهل لغت در بیان مبداء اشتقاق واژه رحم به این روایت نبوى شریف استناد کرده اند؛ پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: خداوند به هنگام خلق رحم خطاب به او فرمود: أَنَا الرَّحْمَنُ وَ أَنْتَ الرَّحِمُ شَقَقْتُ اسْمَکَ مِنِ اسْمِی فَمَنْ وَصَلَکَ وَصَلْتُهُ وَ مَنْ قَطَعَکَ قَطَعْتُه (۲)؛
من خداى رحمانم و تو رحمى ، من اسم تو را از اسم خویش مشتق کرده ام ، از این رو هر که با تو پیوند کند، من با او پیوند خواهم کرد و هر که رابطه اش را با تو قطع کند، من نیز رابطه خویش را با او قطع خواهم نمود.
وصلت و سعادت
تحکیم پیوند خانوادگى و خویشاوندى ، یکى از اهداف ارزشمند مکتب توحیدى اسلام قرار دارد آئینى که توحید و یکتا پرستى را محور تمام فعالیتها و تلاشهاى خود عنوان نموده است ، و سعى و تلاش دارد در تمام صحنه ها و عرصه ها وحدت رویه و حرکت یکنواختى را فراهم ، واز تشتت و پراکندگى جلوگیرى به عمل آورد، هر عامل یا وسیله اى را که موجب تحکیم این هدف مقدس گردد، تشویق، و از هر عامل تفرقه و پراکندگى جلوگیرى و ممانعت به عمل آورده است چون اساس کار اسلام وصل و گریز از فصل و جدایى است از این رو در مکتب تربیتى اسلام ، ایجاد علاقه با تمام افراد عائله و فامیل (صله رحم )مورد تشویق و توصیه قرار گرفته است و پیامبر بزرگوار اسلام صلى اللّه علیه و آله که راه و روش او الگوى زندگى ما است در نخستین ماموریت خود “و انذر عشیرتک الاقربین” (۳) را دریافته داشته است و این امر مى رساند که صلاح و فلاح عشیره و فامیل ، در زندگى و سعادت انسان نقش وافرى دارد که پیامبر انسانیت و رحمت به انذار و فراخوانى آنان ، ماموریت یافته است.
شاهدان و غایبان و هر کس از امت من را که در صلب هاى مردان و رحم هاى زنان هستند تا روز قیامت، به صله رحم سفارش مى کنم اگر چه بینشان به اندازه یک سال فاصله باشد، چون صله رحم، جزء دین است
پیوند خویشاوندى طبق فرمایش رسول خدا صلى اللّه علیه و آله ولو با سلام کردن انجام مى شود و امام صادق علیه السلام فرمودند: «صل رحمک ولو بشَربه من ماء» (۴) یعنى پیوند با خویشاوندانت برقرار کن هر چند به اندازه یک بار نوشیدن آب باشد.
صله ارحام از دیدگاه آیات و روایات
صله رحم یکى از واجبات شرعى است و دلیل آن ، آیات و روایات متعددى است که به وضوح بر این حکم دلالت دارد. از جمله:
خداوند در اولین آیه از سوره نساء مى فرماید:
۱- یا ایها النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَهٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ..
اى مردم! از پروردگارتان پروا کنید، آن کس که شما را از یک نفس آفرید و همسرش را نیز از (جنس) او آفرید و از آن دو، مردان و زنان بسیارى را (در روى زمین) پراکنده ساخت واز خدایى که (با سوگند) به او از یکدیگر درخواست مىکنید، پروا کنید. و (نسبت) به ارحام نیز تقوا پیشه کنید (وقطع رحم نکنید) که خداوند همواره مراقب شماست
علامه و مفسر کبیر قرآن مجید مرحوم طباطبایى صاحب تفسیر شریف المیزان مى فرماید: مراد از تسائلون به و الارحام یعنى از آن جایى که خداوند در پیش انسانها عظیم و بزرگ است و محبوب آنهاست و لذا وقتى از همدیگر سوال مى کنند طرف را به خداوند قسم مى دهند چون انسان وقتى مى خواهد قسم بخورد به چیزى که در پیش او عظیم و بزرگ است و محبوب اوست قسم مى خورد و ظاهر اینست که ارحام عطف است به کلمه اللّه آن وقت معنى این مى شود انسانها وقتى از طرف چیزى مى خواهند طرف را به خداوند و به ارحام (خویشاوند) قسم مى دهند.(۵)
۲- جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله و علیه وآله أُوصِی الشَّاهِدَ مِنْ أُمَّتِی وَ الْغَائِبَ مِنْهُمْ وَ مَنْ فِی أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ أَنْ یَصِلَ الرَّحِمَ وَ إِنْ کَانَتْ مِنْهُ عَلَى مَسِیرَهِ سَنَهٍ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنَ الدِّینِ.
جابر از امام باقر علیه السلام نقل مى کند که امام علیه السلام فرمود رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمودند: سفارش مى کنم امت حاضر و غائبم را و آنانى را که در صلب مردها رحم زنانند تا روز قیامت که صله رحم کنند اگرچه به فاصله یکسال راه باشد زیرا صله رحم جزء دین است .
پیوند خویشاوندى طبق فرمایش رسول خدا صلى اللّه علیه و آله ولو با سلام کردن انجام مى شود و امام صادق علیه السلام فرمودند: «صل رحمک ولو بشَربه من ماء» پیوند با خویشاوندانت برقرار کن هر چند به اندازه یک بار نوشیدن آب باشد
شاهدان و غایبان و هر کس از امت من را که در صلب هاى مردان و رحم هاى زنان هستند تا روز قیامت، به صله رحم سفارش مى کنم اگر چه بینشان به اندازه یک سال فاصله باشد، چون صله رحم، جزء دین است.
صله های مجازی
بعضی افراد با ارسال پیامک و یا پیام الکترونیکی به عنوان وسایل ارتباطی مدرن، از حال و روز اقوام و دوستان خود باخبر می شوند و از این طریق، می خواهند عدم دیدار حضوری خود را جبران کنند،در حالی که هیچ وسیله ای جایگزین دیدارهای سنتی و پسندیده نمی شود. در عین حال باید اضافه کرد که پیامک اثر منفی روی روحیه و توقع مخاطب و از طرف دیگر خصوصاً نسل آینده که می باید فرهنگ صله رحم را، از خانواده خود بیاموزد، می گذارد. بچه ها باید از والدین خود بیاموزند که دیدار بزرگتر های اقوام به عنوان شناخت هویت فامیلی و ثبات لازم ارتباطات خانوادگی می باشد.
گسترش ارتباطات افراد با یکدیگر به تقابل شخصیت و آرامش روحی آنان می انجامد. از این رو می توان نوشت قدرشناسی، حرمتداری سزاوارانه و برآمده از رویکرد به دین و معارف دیرینه ملی ایرانیان مبانی زیست اجتماعی را در زندگی عمومی ما و در طول عمر، جاودانه و نهادینه می کند.
حق پدر و مادر
نظر به شان و منزلت پدر و مادر و اولویت و تقدم حقوق آنها توصیه هاى موکدى در آیات و روایات وارد نسبت به حقوقشان شده است . برخى از علماى اخلاق، فلسفه تاءکید بیش از حد اسلام بر حقوق والدین ، خصوصاً مادر و لزوم رعایت آن در هر شرایط ممکن از سوى فرزندان را ضعف پایگاه طبیعى و روانى این تعلق و در نتیجه حساسیت و ضربه پذیرى آن از یک سو، سنگینى مسؤولیت و مشقت آن خصوصاً در دوران پیرى و سالخوردگى والدین از سوى دیگر و بالاخره اهمیت و اعتبار بسیار با توجه به آثار و پیامدهاى متنوع آن در نظام اجتماعى مى دانند. در مقابل ، پدر و مادر به علت کشش پر جاذبه فطرى به فرزندان و رغبت و تمایل شدید طبیعى به حمایت و سرپرستى و رفع نیازها و تأمین مصالح آنها، چندان مورد توصیه و سفارش نشده اند.
پی نوشت ها:
۱- المیزان فى التفسیر القرآن ، ج ۴، ص ۱۳۸
۲- بحارالانوار، ج ۷۱، باب صله الرحم ، ح۲۵؛ تاج العروس ، ج ۱۶، ص۲۷۴.
۳- الشعراء/۲۱۴
۴- الکافی،ج۳،ص۳۸۹
۵- المیزان ج ۴ ص ۱۳۷
۶- الکافی،ج۱،ص۱۵۱
تبیان
