فرزندان پاک از پدران پاک
فاطمه معصومه علیهاالسلام فرزند بلافصل امام معصوم است. به جز ایشان، فرزندان بلافصل دیگری از ائمه اطهار علیهم السلام دارای گنبد و بارگاه می باشند که به عنوان نمونه می توان به حضرت عباس علیه السلام در کربلاء و “موسی مبرقع” فرزند امام جواد علیه السلام در قم و “سید محمد” فرزند امام هادی علیه السلام در قریه بلد عراق، “سید علی” فرزند امام باقر علیه السلام در مشهد اردهال اشاره کرد.
اما در عرف ما، منظور از امامزاده تنها فرزندان بلافصل ائمه علیهم السلام نیستند؛ بلکه کسانی که نسبتشان بعد از سه نسل یا حتی بیشتر نیز به یکی از ائمه اطهار علیهم السلام برسد امامزاده خوانده می شوند. به عبارت دیگر بسیاری از سادات که از نسل ائمه اطهار علیهم السلام هستند را می توان امامزاده نامید، هر چند معمولا ساخت گنبد و بارگاه بر مزار امامزادگانی انجام می شود که از نظر تعداد واسطه ها نسبت نزدیکی به ائمه اطهار علیهم السلام دارند و دارای ویژگیهای علمی، اجتماعی یا رفتاری خاصی بوده اند.
چرا امامزادگان را حرمت می نهیم
حرمتگذاری به سادات و امامزادگان دلیل عقلی دارد. چرا که هر گاه شخصی نزد ما محترم باشد، قدری از احترام او به نزدیکان و بستگان او نیز سرایت می کند و ما به خاطر آن شخص شریف، حریمی برای روابطمان با نزدیکان آن شخص قائل هستیم و به خاطر آن شخص به نزدیکانش خوبی می کنیم و مراقبت می کنیم آزاری از طرف ما متوجهشان نشود.
از این روست که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند که “انسان را در فرزندانش حفظ باید کرد”(۱) یعنی اگر به شخصی احترام داریم بعد از مرگش باید حرمت فرزندانش را نشکنیم. به همین مناسبت بود که حضرت فاطمه زهراء علیهاالسلام در قضیه فدک خطاب به مردم(۱) و نیز قبل از آن خطاب به شخص ابوبکر(۲) این فرمایش رسول خدا صلی الله علیه و آله را یادآور شدند.
احترامی که نهایتا به خود پیامبر خدا باز می گردد
احترامی که ما برای سادات قائلیم و حرمتی که به امامزادگان می نهیم، همگی به خاطر انتسابشان به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است. از جهت احترام، خود سادات نیز با بقیه مردم یکی هستد یعنی آنها هم موظفند به سادات احترام بگذارند و هر وقت به یاد وابسته بودنشان به پیامبر صلی الله علیه و آله می افتند، وسیله ای برای تذکر و خجالت از اشتباهاتشان و لذت بردن از پاکی پیامبر صلی الله علیه و آله می باشد.
اگر سادات به جایگاه خود توجه کنند متوجه می شوند که خوبیها و بدکاریهای آنان مانند بقیه مردم نیست بنابراین باید مراقبت بیشتری از اعمال خود داشته باشند. از اینجا متوجه می شویم که این توجهات و حرمتها در حقیقت راهی برای تقرب ما به خدا و رسول خداست، نه اینکه مایه شرک ما باشد یا توجه اصلی مان به آن امامزاده باشد.
ملاک تقواست یا نسبت خانوادگی؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله هیچگاه فراموش نکرد و این حقیقت را به مردم تذکر فرمود که گرامی ترین افراد نزد خدا، باتقواترین مردم هستند. بنابراین نسبت خویشاوندی با پیامبر صلی الله علیه و آله باعث کرامت آنها نزد خدا نمی شود. ائمه اطهار علیهم السلام و خود پیامبر صلی الله علیه و آله نیز این مطلب را برای برخی از خویشان خود تذکر دادند که مبادا فریفته شوند. مثلاً پیامبر صلی الله علیه و آله به بنی هاشم و بنی عبدالمطلب – که در واقع نزدیکترین افراد به او بودند – هشدار دادند که فریفته قرابت خانوادگی خود نشوند زیرا ملاک تقواست نه خانواده. (۳) امام رضا علیه السلام به برادرشان زید تذکر دادند که فریفته فضایل اهل بیت علیهم السلام نشود و بداند که خودش درباره همه اعمالش مسئول خواهد بود.(۴)
هر چه نزدیکتر، موقعیت حساستر
با همه این احوال، وظیفه عمومی ما این است که به سادات و وابستگان پیامبر صلی الله علیه و آله احترام بگذاریم. امام رضا علیه السلام در روایتی از امام سجاد علیه السلام فرموده اند که نزدیکان پیامبر صلی الله علیه و آله به خاطر موقعیت حساسشان، ثوابهایشان دو برابر و عذابهایشان نیز دو برابر خواهد بود.(۵) مشابه این امر در قرآن درباره زنان پیامبر صلی الله علیه و آله آمده است که اگر باتقوا باشند از بقیه زنان بالاترند(۶) و اگر مطیع خدا و رسول بوده و عمل صالح کنند دو برابر پاداش دارند و اگر مرتکب کار زشت شنیعی شوند، عذابشان دو برابر خواهد بود.(۷)
اگر امامزاده ای در درون ضریح نباشد چه؟
همه امامزادگان مانند حضرت معصومه علیهاالسلام مشهور و دارای مستندات نیستند. درباره امامزادگانی که صحت انتسابشان را نمی دانیم چه کنیم؟ در حقیقت این سوال از شک ناشی شده است. در این باره باید مراقب باشیم نه به دام افراط بیفتیم و نه به دام تفریط.
به عبارت دیگر اگر امامزاده ای دارای نشان و ساختمان است و مردم به آن توجه دارند، نباید بی جهت به خود شک روا داریم زیرا هدف ما از زیارت امامزاده، احترام گذاشتن به یکی از منتسبین پیامبر صلی الله علیه و آله است. بنابراین با احترام گذاشتن به آن مکان در حقیقت به حضرت رسول صلی الله علیه و آله احترام گذاشته ایم. اگر نذری کنیم یا فاتحه ای بخوانیم یک نگاه ما به خود شخص امامزاده و نگاه دیگر ما به رسول خداست.
از جهت دیگر نباید به دام افراط بیفتیم و درباره مراکزی که می دانیم هیچ سند یا پشتوانه یا سابقه ای ندارند، نباید اقبال کنیم. مثلاً اگر می دانیم که تعدادی از افراد به فلان ساختمان یا درخت یا … بدون هیچ سند مشخص یا دلیل معتبری ارادت پیدا کرده اند، باید از احساسات خود مراقبت کنیم و نگذاریم آن مکان نزد ما مقدس گردد.
پاورقی:
۱- الْمَرْءُ یُحْفَظُ فِی وُلْدِه. (بلاغات النساء، ص ۲۸)
۲- أَ مَا کَانَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله عَلیهِ وَ آلهِ وَ سَلّم الْمَرْءُ یُحْفَظُ فِی وُلْدِه(بحارالانوار، ج۲۸، ص۳۰۲)
۳- ابوعبیده حذّاء گفت: از امام صادق علیه السّلام شنیدم که فرمود: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله مکّه را فتح کرده، بر کوه صفا رفت و [با صدای بلند] فرمود: ای فرزندان هاشم، ای فرزندان عبدالمطلّب، همانا من رسول خدا به سوی شما هستم و نسبت به شما دلسوز و مهربانم. نگویید محمّد از ماست، [زیرا] به خدا سوگند، دوستان من، از بین شما و غیر شما، تنها پرهیزکارانند. آگاه باشید، من شما را در روز قیامت نخواهم شناخت، زیرا در حالی به نزد من می آیید که ]محبّت و تعلقّات[ دنیا را به دوش می کشید، و (بر خلاف شما) عده ای از مردم می آیند که (توشه) آخرت را با خود حمل می کنند. آگاه باشید، من بین خودم و شما، و بین خدا و شما، عذر و بهانه ای باقی نگذاشتم. همانا من مسئول عمل خودم هستم و شما نیز در گرو عمل خودتان هستید. (صِفَاتِ الشِّیعَهِ، لِلصَّدُوقِ، ص ۵، الحدیث الثامن)
