نقد فا – سایه‌ای که از بین نمی‌رود
حسین ساعی منش
خیلی نمی‌شود به تیتراژ اول یا تیزر فیلم اعتماد کرد. «مردی بدون سایه» ربط چندانی به سایه و خیانت او به همسرش ندارد. حتی قصه روابط خانوادگی و شک و قضاوت هم نیست. نه اینکه روابط خانوادگی در آن اهمیتی نداشته باشد، ولی اصل ماجرا داستان ماهان است. مستندسازی که یک فیلم درباره خشونت خانوادگی ناشی از شک و تردید ساخته و گرفتار حواشی آن شده است. ظاهرا تمام تلاش فیلم این است که نشان دهد چطور ماهان خودش هم می‌تواند در شرایط خاص اسیر همین موقعیتی شود که در مستندش به تصویر کشیده است. چطور می‌تواند جای سوژه فیلمش را بگیرد و همان خشونت مورد نقد را مجددا تولید کند.
البته این حرف‌ها نتایجی نیستند که از تماشای فیلم به دست بیاوریم، باید همه را «حدس» بزنیم که «لابد» چنین چیزی به عنوان ایده اولیه مدنظر فیلمساز بوده است. چرا که هیچ تلاش خاصی صورت نگرفته تا همین ایده را برای ما باز کند. صرفا می‌شود گفت با توجه به مواردی مثل صحنه شروع فیلم (پایان‌بندی همان مستند) و تاکید ویژه روی آن و یکی‌دوتا نشانه دیگر، احتمالا چنین ایده‌ای اساس فیلم بوده، وگرنه بقیه عناصر فیلم، آن‌قدر که روی «سایه کجایی؟» و «مامانم کجاست؟» تاکید دارند به آن موضوع اصلی نمی‌پردازند.
بدیهی است که برای چنین ایده‌ای بیش از همه به یک فیلمنامه هوشمندانه نیاز است. فیلمنامه‌ای که ابتدا موقعیت اولیه را برای مخاطب تشریح کند و بعد رفته‌رفته شخصیتش را به وضعیت مشابهی سوق بدهد. اما اینجا انگار با فیلمنامه‌ای طرفیم که اصلا نمی‌داند قرار است چه چیزی را تعریف کند! وقتی که باید نشانه‌های حساب‌شده بگذارد تا بعدا ازشان استفاده کند، صحنه‌هایش را صرف روزمرگی‌های بیهوده می‌کند و وقتی که باید مکث کند و به دغدغه‌های شخصیت‌هایش نزدیک شود، وقتش را با صحنه‌های بی‌فایده و پی‌درپی عقد قرارداد و ناهار و شام تلف می‌کند.
راستش با این وضعیت، آن ماجرای شک ماهان به سایه و زود قضاوت نکردن و امثال این‌ها هیچ‌کدام جدی نمی‌شوند. چون در حقیقت حکم یک‌جور محل فرار را دارند: وقتی که فیلم نتوانسته موقعیت بغرنج ماهان به عنوان یک فیلمساز مطرود را جا بیندازد، نه مساله انتقام برادر مقتول را به شکل جدی مطرح کند، و نه به دغدغه‌های ماهان درباره خشونت بپردازد، بهترین راه حل را در این دیده که از روی مساله اصلی بپرد و یک‌راست برود سراغ شکی که حالا ماهان را دربرگرفته است. غافل از اینکه پایه غلط، این موقعیت جدید را هم بی‌معنا خواهد کرد و هر کاری هم کنند «سایه»اش از بین نخواهد رفت.
رجانیوز
