نودیها : “مد”، پدیدهای نوظهور در جوامع امروزی است که از جامعه‌ای به جامعه‌ی دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت بوده و از عمر کوتاهی برخوردار است چراکه جوان‌های چند دهه‌ی پیش، مدهایی را تجربه کرده‌اند که امروزه کاملا فراموش شده است.
مُد همواره با عوامل ظاهری و سطحی سروکار دارد، ولی گاهی همین عوامل سطحی و ظاهری، اهمیت خاصی دارند چرا که می‌توانند آسیب‌ها و تاثیرات سوء بسیاری بر ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی بگذارند.
مد گاه بار عاطفی، روانی، فکری و اعتقادی دارد و مدگرایان ممکن است علاوه بر قبول یک مد، محتوای فرهنگی و شرایط اجتماعی آن را به عنوان یک ایدهآل بپذیرند. هر مد، با انبوهی از پیام و محتوا همراه است. این پدیده اجتماعی، گاه در شرایط سالم و آگاهانه گسترش مییابد و گاه تحت تأثیر عوامل خارجی و به صورت غیر طبیعی رشد و اشاعه پیدا می‌کند که در این صورت خطرناک است. الگوهای رفتاری، گفتاری یا ظاهری که در جوامع، مد می‌شود گاه برخاسته از فرهنگ همان جوامع است در این صورت، این الگوها کمتر، با محتوای تاریخی و فرهنگی آن جامعه مغایر است. همچنین گاه از بیرون از مرزهای سیاسی آن جامعه سرچشمه میگیرد که در صورت بی‌محتوا بودن می‌تواند اموری چون پوچ گرایی و بیهودگی را در جوامع ترویج کند. از این رو می‌توان گفت مد می‌تواند حاوی پیامهای مثبت یا منفی باشد.(۱)
رسانه‌ها باید وارد عمل شوند و مدل‌های ملی- اسلامی را به عنوان ارزش در جامعه ترویج دهند، همچنین خانواده‌ها باید فرزندان خود را با مدل‌های بومی آشنا کنند و معیارهای صحیح انتخاب یک مد را در اختیار آنان قرار دهند.
مُد چیست؟
مُد، واژه‌ای فرانسوی است که در لغت به معنای “اُسلوب”، “سلیقه”، “شیوه” و “روش” است. امروزه وقتی صحبت از مد و فشن به میان می‌آید اکثر مردم به برندهای اروپایی می‌اندیشند و تصور آن‌ها از مد چیزی است که رسانه‌های غربی برایشان ساخته و پرداخته‌اند اما تاریخچه مد و مدگرایی در ایران، از زمان قاجار آغاز شد. در آن زمان ایرانیان با سفر به اروپا برای اولین بار با پوشش‌های غربی آشنا و از آن‌ها الگوبرداری کردند. در این برهه، حجم گسترده‌ای از سبک پوشش غربی‌ها در ایران رواج یافت.
در واقع، نقطه‌ی شروع مدگرایی زمانی بود که همسر اول فتحعلی شاه طی یک مهمانی با “الیزابت مک نیل” همسر “جان مک نیل” آشنا شد. الیزابت در آن مهمانی لباس ساتن سفید و تزئین شده‌ای با ردای قرمز ابریشمی بر تن داشت که مخالف با لباس‌ها و جواهرات با شکوه و پر زرق و برق خانم‌های ایرانی بود. اما همین لباس، چشم همسر اول دربار ایران را گرفت و نقطه شروعی شد بر تغییر لباس زنان دربار قاجار. (۲)
امروزه پدیده مُدگرایی نوعی تقلید کردن است و این پدیده، در میان اقشار مختلف جامعه مشاهده می‌شود، اما جوانان بیش از دیگر افراد به مُد و مدگرایی اهمیت می‌دهند. البته نمی‌توان مد را تنها در نوع پوشش خلاصه کرد، چراکه “سبک گفتار”، “نوع رفتار اجتماعی”، “نحوه صحبت کردن” و حتی “نوع انتخاب گوشی تلفن همراه” نیز نوعی مد محسوب می‌شوند. مدتی، یک واژه‌ی به‌خصوص در یک جامعه رواج پیدا می‌کند و در برهه‌ای دیگر رنگی خاص، اینها مصادیق آشکاری از انواع بی‌انتهای مدهای امروزی به‌شمار می‌روند.
آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی مُدگرایی
با توجه به هجمه‌ی گسترده‌ی تهاجم فرهنگی، امروزه مُد به یکی از معضلات فرهنگی-اجتماعی جامعه‌ی ما تبدیل شده است. مدل‌ها و برندهای مختلف به سبک کشورهای غربی به‌سرعت بر فرهنگ ایران اسلامی می‌تازند و حربه‌ای برای اعمال نفوذ بیگانگان و افزایش سطح تاثیر آن‌ها بر افکار، شیوه زندگی و حتی پوشش اقشار مختلف جامعه شده‌اند. به‌خصوص نوجوانان و جوانان امروزی ایران، به‌دور از هرگونه منطق و استدلالی، نوع پوشش و رفتارهای اجتماعی خود را مطابق با فرهنگ غربی تغییر داده و همین مهم، سبک زندگی و حتی رفتار روزمره‌ی آن‌ها را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است.
از نظر متخصصان این حوزه، مد با ایجاد تغییرات زنجیره‌وار در سبک زندگی افراد، زمینه‌ساز تغییر سلایق و نوع نگرش آن‌ها می‌شود و همین روند، تدریجا ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی را تحت تاثیر قرار داده و از مدگرایان، افرادی صرفا تقلیدکار و مصرف‌کار می‌سازد.
دکتر “باقر ساروخانی”، استاد برجسته دانشگاه تهران در این حوزه معتقد است که “مدگرایی به نوعی تهی شدن انسان از خودش اطلاق می‌شود که وی تنها به ظاهر خود توجه کرده و ظاهرش را به گونه‌ای که فقط جلب توجه کند درست می‌کند.”(۳)
مُد و مدگرایی را از دو جنبه اصلی می‌توان مورد بررسی قرار داد:
۱- جنبه مادی: از نمونه‌های این جنبه می‌توان به لوازم منزل، اتومبیل و پوشاک اشاره کرد.
۲- جنبه غیرمادی: این نوع مدگرایی به نحوه زندگی، نوع نگرش، رفتار و نظراتی است که در یک دوره زمانی پدیدار می‌شود.
به‌روز بودن و زیبایی مواردی است که همواره مدگرایان از آن به‌عنوان دلیل اصلی برای پیروی از مد استفاده می‌کنند! اکثر افرادی که در پی خرید کالاهای مدروز هستند، احساس می‌کنند با این کار برای خود جایی میان افراد متشخص و به قول خود باکلاس باز می‌کنند و به عقیده آن‌ها نحوه پوشش عامل مهمی است برای شناخت طبقه اجتماعی، میزان رفاه، سلیقه و فرهنگ افراد جامعه. البته باید خاطرنشان کرد که زنان و جوانان بیشترین گروهی هستند که عامل دست طراحان مد می‌شود.
باید بر شاخص‌هایی که برای جوانان جذابیت دارد کار کنیم و با کنار هم گذاشتن این جاذبه‌ها یک مدل جدید و هدفمند ارائه دهیم.
امروزه با پیشرفت روزافزون شبکه‌های ارتباطی و ماهواره‌ای فاصله میان سطوح گوناگون از بین رفته و به‌سرعت راه خود را در میان عموم مردم می‌گشاید. همچنین رسانه‌های اجتماعی با کمک تبلیغات، تغییرات گسترده‌ای در نیازهای اساسی مردم به‌وجود می‌آورند. بی‌تردید ماهواره‌ها و رسانه‌های غربی نقش بسزایی در اشاعه و ترویج نیازهای کاذب و الگوهای وارداتی دارند.
مقابله با هجمه‌ی مدهای غربی
بی‌شک، مد همواره بار منفی نداشته و گاهی می‌تواند در راستای اشاعه‌ی فرهنگ ایرانی- اسلامی باشد. البته این روند علی‌رقم تمام تلاش‌های مسئولین مربوطه هرگز نتوانست نتیجه‌ی مطلوب و کارآمدی داشته و به‌عنوان نسخه‌ای برای خنثی کردن مدهای غربی کاربرد داشته باشد. یکی از دلایل اصلی این ناکارآمدی، ضعف در بُعد خلاقیت و ابتکار عمل بود.
در این راستا، دکتر محبوبه اعلمی (روان شناس اجتماعی)، تاکید دارد که باید بر شاخص‌هایی که برای جوانان جذابیت دارد کار کنیم و با کنار هم گذاشتن این جاذبه‌ها یک مدل جدید و هدفمند ارائه دهیم. رسانه‌ها نیز باید وارد عمل شوند و مدل‌های ملی- اسلامی را به عنوان ارزش در جامعه ترویج دهند، همچنین خانواده‌ها باید فرزندان خود را با مدل‌های بومی آشنا کنند و مفهوم زیبایی و تنوع را به فرزندان خود بیاموزند و معیارهای صحیح انتخاب یک مد را در اختیار آنان قرار دهند. مهم‌تر از همه اینکه تولیدکنندگان ما با حمایت دستگاه‌های مربوط و هنرمندان متعهد تمام تلاش خود را برای ارائه مدهای جذاب به نسل امروز به کار ببندند تا مد روی دیگر خود را به ما نشان دهد.
پی‌نوشت:
۱- تعریف و ماهیت مد، خبرگزاری مهر
۲- تاریخچه مد در ایران، پایگاه خبری تحلیلی ایران خبر
۳- آسیب شناسی پدیده اجتماعی مد و مدگرایی در جامعه، پایگاه اطلاع رسانی حوزه
تبیان
