گروه بین الملل – رجانیوز: در حالی که یوکیا آمانو پس از سفر به تهران از نتایج این سفر ابراز رضایتمندی کرده است و به نظر می رسد آژانس انرژی اتمی نقش تعیین کننده ای در توافق نهایی دارد این سئوال بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است که «علی رغم عهدشکنی آژانس در دو مقطع تاریخی در موضوع هسته ای ایران ، آیا اعتماد دوباره به این نهاد و منوط کردن رفع تحریم ها به راستی آزمایی و تایید صلح آمیز بودن برنامه هسته ای کشورمان از سوی آژانس به نفع ایران خواهد بود؟»
در این گزارش عملکرد آژانس در دو مقطع زمانی مدالیته ۲۰۰۷ و همکاری ایران و آژانس در سال ۲۰۱۳ مورد بررسی قرار می گیرد . بررسی عملکرد ایران و آژانس بیانگر آن است علی رغم همکاری های کامل و گسترده ایران، آژانس از انجام تعهدات مشخص و واضح خود سرباز زد و منجر شد موضوع هسته ای ایران همچنان به صورت ویژه در شورای حکام و شورای امنیت باقی بماند.
در ابتدا این سئوال مطرح است، مدخل آژانس به موضوع هسته ای ایران چه بوده است؟
بهانه ای که سبب شد موضوع هسته ای ایران در دستورکار شورای حکام آژانس قرار گیرد و اساسی برای اقدامات غیرقابل توجیه و غیرقانونی شورای امنیت شود، ابهامات و ادعاهایی بود که چند کشور خاص به ویژه آمریکا درمورد این برنامۀ صلح آمیز مطرح کردند و با برجسته کردن آن ها سعی کردند فعالیت های صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران را زیر سؤال ببرند.
زمانی آمریکا و شرکایش موضوع آلودگی ناشی از ذرات اورانیوم با غنای بالا را با اغراق به عنوان نشانۀ بارزی برای برنامۀ سلاح هسته‌ای در ایران جلوه می دادند. از طریق همکاری بیش فعالانۀ ایران با آژانس تأیید شد که منشأ آلودگی اورانیوم با غنای بالا خارج از ایران بوده و حاصل فعالیت‌های غنی‌سازی در ایران نمی باشد. بعد از بستن موضوع آلودگی اورانیوم با غنای بالا، تصور می شد که موضوع هسته‌ای ایران از دستورکار شورای حکام خارج شود، اما آن کشورها با تحریکات سیاسی تمرکز خود را به ادعای دیگری در خصوص آزمایش‌های پلوتونیوم در گذشته سوق دادند و سفیر آمریکا در نوامبر ۲۰۰۴ در شورای حکام این موضوع را به عنوان یک نشانۀ قوی درخصوص برنامۀ پلوتونیومی سلاح هسته‌ای ایران خواند.
بعد از آن، در آستانۀ هر اجلاس شورای حکام وقتی که مدیرکل آژانس در حال گزارش پیشرفت های کار با ایران بود، موضوعات و اتهامات بی اساس دیگری در شورای حکام مطرح می شدند. در تمامی این موقعیت ها ایران نهایت همکاری خود را با آژانس به منظور رفع بهانه ها و پاسخ به سؤالات به عمل می آورد.
تدوین مدالیته؛ راه حل ایران برای پاسخگویی به ابهامات آژانس
بر اساس توافق های به عمل آمده، هیأت های آژانس و ایران طی سه دور مذاکرات فشرده در تهران و وین در ۳۰ مرداد ۱۳۸۶ توانستند درمورد یک برنامۀ کاری برای حل و فصل تمامی ابهامات و موضوعات باقی مانده به توافق برسند. موضوع هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران با تفاهم آن با آژانس درخصوص شیوه های حل و فصل موضوعات باقی مانده وارد مرحلۀ جدیدی گردید.
مدالیته توافق شده به دنبال حل چه موضوعاتی (موضوعات باقی مانده) بود؟
مسائل مورد بحث که متشکل از لیست مشخص از چند موضوع باقی مانده یعنی تحقیقات در مورد پلوتونیوم، سانتریفیوژهایP۱ و P۲، منشأ آلودگی، سند اورانیوم فلزی، پلونیوم ۲۱۰ و معدن گچین بود از طرف هیأت آژانس به ایران ارائه شد.
با توجه به تجربیات گذشته در خصوص بررسی موضوعات فنی با آژانس توافق شد تا به جای این که تمام موضوعات به طور همزمان و بدون اولویت روی میز قرار گیرند، با آنها به صورت مرحله ای یعنی موضوع به موضوع و در یک زمان بندی کاملاً مشخص برخورد شود. بدین صورت که پس از حل و فصل یک موضوع و بسته شدن پروندۀ آن، موضوع بعدی در دستورکار قرار می گرفت و پرداختن به هر موضوع باقی مانده، منوط به بستن مسئله قبلی گردید.
تعهد آژانس به ایران:پرونده بعد از حل و فصل «موضوعات باقی مانده» عادی خواهد شد
در بخش پایانی مدالیتی نیز تصریح شد: “مدالیتی تمامی موضوعات باقی مانده را پوشش می‌دهد و آژانس تأیید می کند که هیچ موضوع و ابهام باقی ماندۀ دیگری درخصوص برنامه و فعالیت‌های هسته‌ای ایران وجود ندارد. هیأت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر این اعتقاد است که با توافقات فوق، بازدهی اجرای پادمان در جمهوری اسلامی ایران و توانایی آژانس برای نتیجه گیری درمورد ماهیت صرفاً صلح‌آمیز برنامۀ هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران افزایش خواهد یافت.
آژانس قادر بوده است که عدم انحراف مواد هسته‌ای اظهارشده در تأسیسات غنی‌سازی در ایران را راستی آزمایی نماید و نتیجه گیری کرده است که این مواد تحت استفاده های صلح‌آمیز قرار دارند. آژانس و ایران موافقت کردند که پس از اجرای برنامۀ کاری و شیوه های توافق شدۀ حل و فصل موضوعات باقی مانده، اجرای پادمان‌ها در ایران به شیوۀ عادی درخواهد آمد”. (برای مطالعۀ متن مدالیتی حل و فصل موضوعات باقی مانده، به منبع زیر مراجعه شود: INFCIRC/۷۱۱,۲۷ August ۲۰۰۷, available at: www.iaea.org)
آقای البرادعی در گزارش فوریۀ ۲۰۰۸ خود بسته شدن تمامی موضوعات باقی مانده را اعلام کرد و اذعان داشت: آژانس قادر بوده جمعبندی نماید که پاسخ های ارائه شده توسط ایران، طبق برنامه کاری، با یافته های آن سازگار هستند.
همان گونه که به صراحت در مدالیتی آمده است، تمامی موضوعات باقی مانده فقط شش موضوع بودند و آژانس تأکید کرد که هیچ موضوع باقی مانده دیگری در برنامۀ هسته ای ایران وجود ندارد و مطالعات ادعایی نیز به عنوان موضوع باقی مانده شناسایی نشده است. بر طبق مدالیتی، برابر توافق ایران و آژانس با حل و فصل موضوعات باقی مانده اجرای پادمان‌ها در ایران باید وضعیت عادی پیدا می کرد.
دبه ای به نام مطالعات ادعایی
در حالی که موضوع«مسائل باقی مانده» بر اساس مدالیتی در مراحل پایانی کار بود، آمریکا ادعا کرد اسناد جدیدی در یک لپ‌تاپ متعلق به یک مقام ایرانی دست یافته که نشان می‌دهد ایران از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خود منحرف شده و به مطالعاتی دست زده که هدف آن نظامی بوده است و در پی این ادعا اجازه عادی شدن پرونده هسته‌ای ایران را نداد.
با این حال در برنامۀ کاری توافق شد که ایران به عنوان نشانۀ حسن نیت و همکاری با آژانس با دریافت تمامی اسناد مربوطه آنها را مورد بررسی قرار داده و آژانس را از ارزیابی خود مطلع سازد. به دلیل ساختگی بودن اسناد، آمریکا که مدعی موضوع مطالعات ادعایی بود از در اختیار گذاشتن اسناد به آژانس خودداری کرد، اما از ایران درخواست کرد که در مورد آن ها توضیح دهد.
ایران به وعده خود عمل کردآژانس زیر قولش زد
برطبق برنامه کاری، آژانس ملزم به تحویل تمام مستندات (مطالعات ادعایی) به ایران بود و سپس تنها از ایران انتظار می‌رفت تا ”ارزیابی خود را به اطلاع آژانس برساند“. هیچ بازدید، نشست، مصاحبه شخصی و نمونه‌برداری محیطی برای پرداختن به این مسئله پیش‌بینی نشده بود. دولت ایالات متحده اسناد اصلی را به آژانس تحویل نداد، چون در واقع همانگونه که مدیرکل قبلی اعلام نمود، هیچ سند موثقی در اختیار ندارد.
با این حال، آژانس با خودداری از تحویل تمام مستندات به ایران در رابطه با موضوع به اصطلاح مطالعات ادعایی، تعهد خود مطابق بخش ۳ از INFCIRC/۷۱۱ را به انجام نرساند. علی‌رغم مسائل فوق و نیز براساس حسن نیت و روح همکاری و با چشم‌پوشی از کوتاهی‌های آژانس، ایران موافقت نمود تا گفتگوهایی با آژانس برگزار نموده، اسناد تکمیلی لازم را فراهم سازد و سپس ارزیابی خود را در سندی ۱۱۷ صفحه‌ای که ثابت می‌کرد کلیه آن اتهامات ساختگی و جعلی بوده‌اند را به اطلاع آژانس رساند.
لازم به توضیح است که مدیرکل آژانس نیز در گزارش ژوئن ۲۰۰۸ خود در بندهای ۲۴ و ۲۸ تصریح کرده است: “آژانس هیچ اطلاعاتی راجع به طراحی عملی یا ساخت اجزای مواد هسته‌ای یک سلاح یا دیگر اجزای کلیدی از جمله چاشنی از سوی ایران یا مطالعات فیزیک هسته‌ای مربوطه را در اختیار ندارد. آژانس استفادۀ عملی از مواد هسته‌ای در ارتباط با مطالعات ادعایی را مشاهده نکرده است”.
مطالعات ادعایی به برنامه نظامی احتمالی ایران تبدیل می شود!
با روی کار آمدن آمانو ، وی در گزارش نوامبر ۲۰۱۱ یک ضمیمه ۶۴ پاراگرافی منتشر کرد که بحث مطالعات ادعایی را به عنوان یک موضوع مجزا، در قالب ۱۱ مورد و تحت عنوان ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته ای ایران (PMD) قرار داد. این در حالی بود که بر اساس توافق ایران و آژانس با حل و فصل همان ۶ موضوعی که به عنوان مسائل باقی مانده مدالیته آن تدوین شد پرونده هسته ای ایران باید به روال عادی بازمی گشت.
با این حال آژانس بدون توجه به تعهداتش در سال ۱۳۸۶ ، ادعا می کند ۱۱ مورد اشاره شده در ضمیمه گزارش نوامبر ۲۰۱۱، روی هم رفته معتبر است و یک جنبه نظامی را در برنامه هسته ای ایران نشان می دهد اما ایران تاکید دارد که این ادعاها توسط سرویس های جاسوسی کشورهای غربی جعل و میان چند کشور توزیع وتوسط آنها به آژانس ارائه شده است.
مدالیته جدید ایران و آژانس برای حل و فصل PMD و عهدشکنی دوباره آژانس
ایران و آژانس در آبان ۱۳۹۲ برای توافقی را با عنوان “چارچوبی برای همکاری” امضا کردند که بر اساس آن قرار شد تا سوالات آژانس طرح و رفع ابهام شود. در همین چارچوب ۱۸ سوال از سوی آژانس طی چند مرحله همکاری میان دو طرف مطرح شد گه از این ۱۸ سئوال دو مورد مربوط به موضوع PMD می شد.
از ۱۸ سئوال مذکور تعداد ۱۶ مورد بررسی و رفع ابهام شده است. اما همان دو مورد مربوط به موضوع PMD شامل “محاسبات نوترونی” و “انفجارات با قدرت بالا” علی رغم پاسخ های ایران مورد تایید آژانس قرار نگرفت و این دو موضوع همچنان بدون آنکه حل و فصل شود، باقی مانده است.
توضیحات آقای صالحی درباره دبه کردن آژانس در مدالبته جدید جالب توجه است .
وی در تاریخ ۵/۲/۹۴ در برنامه نگاه یک گفت:
در جلسه اخیری که با آژانس داشتیم درباره آن دو ساله bw همان انفجارات، دارد به جاهایی می رسد. یک مقاله ای ، یکی از اساتید خدا رحمت کنه آقای شهید شهریاری بوده می گویند مقاله را بردند زیر سئوال، این حتما می خواسته کاری کند، گفتیم می خواسته مقاله را در مجلات شما ارائه بدهد این چه حرفیه؟ یک مقاله علمی است راجع به نقل و انتقال نوترون هست محاسبات ریاضی است با کدهای محاسباتی ، نر فزارهای محاسباتی ، مدت هاست راجع به این مقاله صحبت می کنیم.
حال سئوال اساسی این است با توجه به سابقه سیاه آژانس در مواجه با موضوع هسته ای ایران آیا منوط کردن رفع تحریمها به راستی آزمایی از سوی آژانس و همچنین مشخص شدن سرنوشت PMD از سوی آژانس عقلانی و نتیجه بخش خواهد بود؟ به ویژه آنکه آژانس تاکید می کند در صورتی می تواند درباره PMD اعلام نظر کند که ایران همه تاسیسات ، اشخاص ، مواد و تجهیزات و اسناد را در اختیار بازرسان آژانس قرار بدهد.
