نودیها:حجت‌الاسلام قاسمیان: با ید میان شاخصه‌های اسلام و ایمان تفاوت قائل شد/ ایمان واقعی به معاد بسیاری از مشکلات را حل می کند/ افزایش مجالس مذهبی چشمگیر است و تبادل معارف دینی هم در همین مجالس صورت می‌گیرد
اساساً در دین اولویت‌سنجی‌هایی وجود دارد. در حوزههای رفتاری موضوعاتی تحت عنوان واجب، مستحب، مکروه و حرام آمده است. مثلاً در حوزه واجبات صداقت و جواب سلام واجبند. میزان اهمیت این دو متفاوت است. در تربیت فرزند به چه چیزی تأکید می‌کنیم؟ راستگویی یا دادن جواب سلام؟ به برخی از شاخصه‌های اجتماعی عنوان واجب و حرام اطلاق نمی‌شود، در حالی که بسیار مهمند.
شصت و ششمین قسمت از مجموعه برنامه تلویزیونی گفتوگو محور «جهانآرا» شنبه ۲۷ خرداد از شبکه افق سیما پخش شد.
به گزارش روابط عمومی این شبکه، برنامه با حضور حجت‌الاسلام غلامرضا قاسمیان مدیر حوزه علمیه مشکات و ارتباط با مهدی رفیعی معاون مرکز افکارسنجی ایسپا و مجری و کارشناس محمدحسین بدری با موضوع «آیا مردم دیندارتر شده‌اند؟» روی آنتن شبکه افق سیما رفت.
قاسمیان در بدو گفتوگو در خصوص موضوع برنامه گفت این یک کلان‌پروژه و یکی از مهم‌ترین بحث‌هاست. می‌توان پیمایشی کرد و این سئوال را به صورت پیامکی از مردم پرسید و از آنچه در ذهن مردم می‌گذرد جویا شد. اساساً لازمه جواب دادن به این پرسش این است که شاخصهای مهم دینداری و سنجه‌های آنها را به دست آورد و بر این مبنا پاسخ داد. جواب دادن بله یا خیر به این‌گونه سئوالات مستلزم تحقیقات جدی‌تری است.
وی اذعان کرد تظاهرات دینی ما زیادتر شده است. این لزوماً نه خوب است و نه بد. مثلاً روزگاری موضوعی به نام اعتکاف وجود نداشت. اسمش را هم نشنیده و فقط در همین حد شنیده بودیم که پیغمبر(ص) در مسجدالحرام معتکف می‌شدند. در حال حاضر به اعتکاف‌های به‌شدت پر و پیمان، سراسری، در سطح کشور و در هر طیف اجتماعی از توده مردم رسیده‌ایم، نه صرفاً علما و بچه حزب‌اللهی‌ها. این قضیه یک تظاهر و ظهور دینی است.
مدیر حوزه علمیه مشکات در خصوص نمونه دیگری از ظهور و بروز دینی در جامعه به ایام و مناسبت‌های شب قدر اشاره کرد و یادآور شد این‌گونه مراسم هر ساله با استقبالی بیشتر از سال قبل برگزار می‌شوند، به صورتی که آن را یکی از واجبات تلقی کرده‌اند. مثلاً در شهر تهران نزدیک به ۲۰۰، ۳۰۰ مجلس بزرگ در این باره برپا می‌شوند. همین‌طور در شهرستان‌ها و از آن جالب‌تر در خارج از کشور هم این اتفاق دارد می‌افتد.
وی افزود اهل‌بیت(ع) به برگزاری این مجالس و حضور در آنها تأکید کرده‌اند. پایه بسیاری از رد و بدل شدن‌های معارف و احساسات دینی در همین مجالس است. نزدیک شدن فرد به حس دینی و شکل‌گیری پیوند قلبی که بدان ایمان می‌گوییم در این محفل‌ها رخ می‌دهند. البته این مجالس باید پیوست فرهنگی ـ اجتماعی داشته باشند. آیا این افزایش حجم مناسبت‌های مذهبی و شعائر درست هست یا خیر؟
قاسمیان اظهار داشت: اساساً در دین اولویت‌سنجی‌هایی وجود دارد. در حوزههای رفتاری موضوعاتی تحت عنوان واجب، مستحب، مکروه و حرام آمده است. مثلاً در حوزه واجبات صداقت و جواب سلام واجبند. میزان اهمیت این دو متفاوت است. در تربیت فرزند به چه چیزی تأکید می‌کنیم؟ راستگویی یا دادن جواب سلام؟ به برخی از شاخصه‌های اجتماعی عنوان واجب و حرام اطلاق نمی‌شود، در حالی که بسیار مهمند. الان چه کسی اهتمام به امور مسلمین را واجب می‌داند؟ در حالی که ادبیات واجب و حرام آن را پوشش نمی‌دهد و در مقوله اخلاق جای گرفته است. از این دست موارد زیاد است، نظیر حرص نداشتن به دنیا، توجه به یتیم و….
این استاد حوزه بیان کرد: باید بگردیم کدام شاخصه‌ها در سطوح فردی، اجتماعی، اخلاقی، اعتقادی و… اولویت دارند و بر آنها تأکید شده است. در واقع با شرکت در این محافل و انجام مناسک احساس ایمنی می‌کنیم، در حالی که باید به این نکته توجه کنیم که چه قشری از این هجمه و تظاهرات دینی تارانده می‌شوند و جای تأمل دارد. در حوزههای دینی شاخصه‌های دینی در بخش‌های اعتقادی، اخلاقی و رفتاری ـ فردی و اجتماعی ـ داریم. کلاً سه حوزه تعقل، اخلاق و رفتار داریم و اینها ممکن است همپوشانی‌هایی با هم داشته باشند. امام صادق(ع) به شیعیانشان فرمودند، «بنشینید و با هم حرف بزنید و معارف را بگویید. کاش می‌توانستم در این مجالس باشم.» این مجالس مطلوب امام زمان(عج) است و خیلی از قیام‌ها از همین‌ها آغاز می‌شود.
وی تأکید کرد در حوزه تعقل رشد جدی‌ای انجام شده است. امروزه مردم معارف بیشتری می‌دانند. مردم بسته بزرگی از معارف شده‌اند و تعلق و خردورزی معارفی دارند. ضمن اینکه عنصر حکومت اسلامی همه معادلات را عوض می‌کند. بسیاری از معادلات خردورزانه ما که در قرآن هم آمده است در حکومت اسلامی معنادار می‌شوند. مثل پدیده نفاق و منافق. قبل از انقلاب اسلامی نفاق یعنی دورویی و یک پدیده شخصی و فردی بود، ولی در آیات قرآن در این خصوص به مثابه یک حوزه گسترده اجتماعی بحث می‌کند. اینکه حکومت با دشمنان دین و اسلام برخورد کند اهمیت دارد. در تفاسیر پیش از انقلاب آن‌چنان که باید بدان پرداخته نشده، چون موضوع برایشان اهمیت نداشته است.
مدیر حوزه علمیه مشکات افزود به دلیل اینکه در حکومت اسلامی به سر می‌بریم می‌توانیم به بسیاری از موضوعات تعقلی در حوزه دینی بیشتر از گذشته و حتی روند انقلاب اسلامی وارد شویم. گویی قرآن و موضوعات خودشان را یک به یک نشان می‌دهند.
وی با اشاره به بزرگان و علمایی همچون آیت‌الله عبدالکریم حق‌شناس به نکاتی چند پرداخت، از جمله اینکه بسیاری از این علما و شخصیت‌ها مردمدار بودند و ارتباط چهره به چهره‌شان با مردم زیاد بود و با افراد مختلف از قشرها و طبقات متنوع جامعه برخورد داشتند. نباید غافل شد که اینها نورانیت‌هایی هم داشته‌اند. «اِتَّقُوا فِراسَه المُؤمنِ فَإِنَّهُ یَنظُرُ بِنُورِ الله»، کسی که مجاهدت شبانه و ارتباطاتی با امام زمان(عج) چه بسا با سطح برخورد کمتری به نتایج بالاتری برسد. در شاگردانشان همچون آیت‌الله جاودان هم مشهود است.
بدری در ادامه یادآور شد گویی خداوند به آنها فرقان و قوه تشخیص عطا کرده است.
قاسمیان در تأیید گفته بدری به آیه «نُورُهُمْ یَسْعَى بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمَانِهِمْ»(۱) ارجاع داد و به نکته مهمی پرداخت که حضرت آقا هم بدان تأکید ورزیده‌اند که ارتباطات مجازی درست است، ولی هیچ‌وقت جای ارتباطات چهره به چهره را نمی‌گیرند.
وی خاطرنشان ساخت علمای برجسته و تأثیرگذار در رسیدگی به امور مسلمین اهتمام جدی داشته‌اند و همین آنها را به درک درست‌تری می‌رساند. الان منِ نوعی که در برنامه شما حضور یافته‌ام، از طریق آنتن شبکه افق با بیننده‌ها ارتباط برقرار می‌کنم و نهایتاً چند بیننده پیامکی برایم می‌فرستند و در فضای مجازی پیام‌هایی دریافت می‌کنم. اگر کسی هم سئوالی داشته باشد به بهانه نداشتن وقت از آنها می‌گذرم. همین کم شدن ارتباطات رو در رو فهم را پایین می‌آورد. به همین دلیل در مقایسه با علمای بزرگوار گذشته فهم دقیق‌تری نداریم. البته نورانیت آن بزرگواران هم مؤثر است.
این استاد حوزه اذعان کرد میزان عبادات و نماز شب حتی در امثال ما هم پایین آمده است و اینها بی‌تأثیر نیست. یک زمانی می‌گفتند بزرگی در قنوت نماز شبش دعای ابوحمزه ثمالی را می‌خواند، در حالی که هنوز ما این دعا را نخوانده‌ایم و نمی‌دانیم چه خبر است. خیلی مواقع اشتغالاتی که برای خودمان به وجود می‌آوریم موجب این امر می‌شود.
وی بیان کرد فحولی دارند پدید می‌آیند که در برخی جنبه‌ها کاستی‌هایی در مقایسه با قدیمی‌ها دارند، ولی نقاط قوتی هم دارند. وصیت امیرالمؤمنین(ع) در نفس‌های آخرشان چنین است: «کُونوا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً»، پیوسته دشمن ظالم و یاور مظلوم باشید. امروز حکومت اسلامی فرصتی را ایجاد کرده است که اگر می‌خواهم یاور مظلوم باشم دایره‌اش تا یمن و… گسترده می‌شود. الان تعریف جدیدی از ظالم وجود دارد و ظالم نظام استکباری امریکاست. فحولی که به وجود می‌آیند در جنبه‌هایی دغدغه‌ها، فکرها و اقداماتشان بر علمای گذشته برتری می‌یابد.
مدیر حوزه علمیه مشکات تبیین کرد میزان دینداری در توده مردم گسترده شده است، ولی نمی‌توان تشخیص داد آیا عمق لازم را دارد یا نه. شاخصهای تعیین میزان دینداری مردم وجود دارد، ولی خیلی وقت‌ها سنجه‌هایش وجود ندارد. اعتدال در خوف و رجا و رضا به قَدَر الهی جزو شاخصهای دینی است و بسیار بدان تأکید شده است، اما سنجه‌های اینها چیست؟
مهدی رفیعی در خصوص وضعیت دینداری مردم بر اساس آمار اظهار داشت، ایسپا در سال ۱۳۸۸ اقدام به تدوین سنجه عمومی دینداری کرد. وی مطرح ساخت برخی وجوه دینداری قابل سنجش هستند. در این امر از سنجه بومی متناسب با دین و جامعه خاص استفاده شده است. تحولات جامعه در دینداری اعتقادی به عنوان یکی از ابعاد دینداری روند ثابت، مثبت و رضایتبخشی دارند. در سال ۱۳۷۹ در نظرسنجی‌ای پرسیده شد، اعتقاد به روز جزا و معاد دارید؟ ۹۵ درصد از مردم پاسخ مثبت داده بودند. در سال ۱۳۸۸ این رقم به ۹۳ درصد رسید که در آمار دو الی سه درصد کاهش معنی‌دار نیست و می‌تواند ناشی از خطا باشد. در جامعه آماری دانشجویان میزان اعتقاد به معاد ۹۵ درصد بود.
وی در خصوص میزان اعتقاد به وجود خدا خاطرنشان ساخت: در سال ۱۳۸۴ این رقم ۹۷ درصد بود و در سال ۱۳۸۸ طبق پیمایش ملی به ۹۸ درصد رسید. در مجموع وضعیت جامعه ما در اعتقادات مناسب است. به لحاظ تجربی دینی هم وضعیت خوبی داریم. تجربی دینی یعنی دینداری عاطفی و اینکه مردم چقدر احساس نزدیکی با خدا می‌کنند، از او کمک می‌خواهند و حس می‌کنند خدا صدایشان را می‌شنود. متوسط میزان تجربه دینی بالای ۸۰ الی ۸۵ درصد است که راضی‌کننده است.
رفیعی در باره آمار مربوط به علاقه مردم به دین اسلام با اعلام موافقت ۹۰ درصدی با این گویه تصریح کرد: در باره اینکه آیا حاضرید در راه اسلام جان خود را فدا کنید ۴۶ درصد مردم کاملاً موافق این موضوع بودند و ۳۳ درصد موافق و در مجموع آمار ۸۰ درصدی موافقت با این گویه از سوی مردم رقم خورد. پس از نظر علقه دینی مشکلی نداریم.
وی در باره میزان گرایش مردم به عبادات پس از بیان این مطلب که در آمار، عبادات را به دو بخش فردی و جمعی تقسیم کردیم گفت: در بخش فردی تغییر چندانی در گرایش‌های مردم نداشتیم، مثلاً در سال ۸۸ در باره نمازخواندن ۸۰ درصد مردم اکثراً نمازهای خود را می‌خوانند که این روند تقریباً ثابت بوده است، ولی گرایش مردم برای خواندن نماز جماعت حدود ۵۰ درصد است که این میزان افت داشته است.
معاون مرکز افکارسنجی ایسپا در پایان اظهارات خود در یک جمع‌بندی گفت: در باره بحث اعتقادات و هویت دینی و انجام مناسک عبادی فردی مشکلی نداریم و وضعیت خیلی خوبی داریم، ولی در بعضی از شاخصهای شرعیات و دینداری پیامدی و برخی مناسک جمعی می‌توانیم وضعیت بهتری داشته باشیم. البته در بعضی از مناسک جمعی مثل شرکت در مراسم روضه‌خوانی روندی افزاشی داریم به این صورت که در سال ۸۴، ۵۷ درصد مردم در مراسم روضه شرکت می‌کردند که در سال ۸۸ به ۷۵ درصد رسیده است.
در ادامه قاسمیان ضمن تشکر از تلاش‌های مرکز افکارسنجی ایسپا با بیان این مطلب که بین شاخصه‌های اسلام و شاخصه‌های ایمان باید تفاوت قائل شد توضیح داد: یک موقعی هست که به شخص می‌گویند آیا خداوند و معاد را قبول داری که اگر بگوید خیر، از دایره اسلام خارج و مرتد است، ولی موقعی هست که که به شخص می‌گوییم آیا لوازم فلان موضوع را قبول دارید که به نظر می‌رسد مقوله ایمان همین است.
وی در توضیح این جمله با ذکر مثالی از احترام به پدر و مادر گفت: شاید بیش از ۹۵ درصد از مردم احترام به پدر و مادر را لازم بدانند، اما التزام به این موضوع امر دیگری است که به آن ایمان می‌گویند.
این کارشناس مسائل دینی با بیان این مطلب که اگر اعتقاد به معاد به ایمان تبدیل شود، همه چیز حل می‌شود گفت: خداوند بنده‌های خوب خود را پیغمبر کرده است و اگر می‌خواسته پیغمبران خود را خالص کند می‌فرماید إِنَّا أَخْلَصْناهُمْ بِخالِصَهٍ ذِکْرَى الدَّار(۲) ما آنها را با یک عنصری بنام یاد معاد خالص می‌کردیم.
وی با اشاره به اینکه در بیان کاستی‌ها باید تعارف را کنار گذاشت تصریح کرد: به‌نظر می‌رسد حیا و احترام به پدر و مادر در جامعه به‌صورت جدی پایین آمده است و باید راهی برای آن پیدا کرد.
قاسمیان ادامه داد: حکومت اسلامی شرایطی را در جامعه مهیا کرده که اگر فردی در شرف آنجام کاری عادی باشد، این کار او به سمت خیر پیش می‌رود. مثلاً الان قطار کشور به سمت ظلم‌ستیزی حرکت می‌کند، اگر کسی در این قطار مثلاً اختراعی می‌کند، او هم به منزله خاری در چشم دشمن عمل می‌کند.
مدیر حوزه علمیه مشکات با بیان این که حکومت اسلامی در بخش‌هایی شرایط فرصت- تهدید ایجاد کرده در توضیح آن گفت: مثلاً در جمع‌آوری مشروب فروشی‌ها بسیار موفق عمل شده که این خیلی خوب است، اما مثلاً دنیای امروز شرایطی فراهم کرده که دسترسی به مستهجن‌ترین صحنه‌ها بسیار راحت انجام می‌گیرد.
وی لزوم توجه بیشتر والدین به تربیت فرزندان را امری جدی تلقی کرد و اظهار داشت: خیلی از مسائل تربیتی حتی توسط مربی و معلم در مدارس انجام نمی‌گیرد و توسط مجموعه ابزارهای پیرامون شکل می‌گیرد، ولی عمیق شدن افراد در این موضوع می‌تواند این تهدید را به فرصت تبدیل کند.
قاسمیان با بیان اینکه از سال ۷۰ تا هم‌اکنون در دانشگاه شریف به‌عنوان دانشجو و استاد در حال فعالیت هستم تصریح کرد: واقعاً قشری که به‌عنوان افراد متدین از دانشگاه خارج می‌شود از آن متدینی که قبلاً دانشگاه تحویل می‌داد خیلی عمیق‌تر و ناب‌تر است، چون این افراد از وسط این تهدیدها در آمده و اهل دین و انقلابی‌گری و مناسک شده‌اند.
وی ادامه داد: در گذشته در همین دانشگاه شریف بی‌حیایی‌هایی که امروز داریم را نداشتیم که البته متدین‌هایی هم که امروز داریم، نداشتیم.
بدری هم در این زمینه اضافه کرد: وسط معرکه‌ای که فکر می‌کنیم اوضاع خیلی آشفته است، جامعه انسان‌هایی را تحویل می‌دهد که مثلاً مدافع حرم می‌شوند.
قاسمیان در توضیح روایتی از پیامبر اعظم(ص) که می‌فرماید مردم هلاک می‌شوند مگر دانایان…(۳) گفت: بهشت هم درجات و مراتبی دارد، خیلی وقت‌ها این عبارت هلاک می‌شود به معنای جهنمی بودن همه افراد نیست، این را گفتند تا برسیم به مخلصون که در معرض شیطان نیستند، ولی در خطر عظیم هستند، این سبک از روایات نشان می‌دهد که بهشت درجات متفاوتی دارد که بعضی افراد در درجات پایین گیر می‌افتند و بعضی عمل می‌کنند و به درجات بالاتر می‌روند تا به درجه مخلصون برسند.
این کارشناس مسائل دینی در بخش پایانی این گفتوگو در باره نشانه‌های بروز دینداری‌های فردی در جامعه با ذکر مثالی بیان داشت: پارچه‌های سفیدرنگی را درنظر بگیرید که چند لکه روی آن پاشیده شده است و در چشم می‌زند، جامعه دینی هم بدین شکل است که گناه در آن به‌ر‌احتی دیده می‌شود. چیزی که مهم به نظر می‌رسد این است که در مقوله‌های فردی و اجتماعی، دینداری را از خودمان شروع کنیم و دنبال شاخصه‌های آن هم برویم و این مباحث را هم ادامه دهیم.
رجانیوز
